Czym jest antykoncepcja awaryjna?
Antykoncepcja awaryjna, znana również jako antykoncepcja postkoitalna, doraźna, „po stosunku” lub „ratunkowa”, to metoda zapobiegania ciąży stosowana po niezabezpieczonym stosunku płciowym lub w przypadku nieskuteczności zastosowanej metody antykoncepcyjnej. Najczęściej stosowaną formą antykoncepcji awaryjnej są tabletki „dzień po”, które zawierają hormony zapobiegające owulacji lub zapłodnieniu.
Uwaga!
Jednym z największych mitów dotyczących antykoncepcji awaryjnej w Polsce jest przekonanie, że tabletki antykoncepcyjne awaryjne mają działanie poronne. To nieprawda. Tabletki antykoncepcyjne awaryjne działają poprzez opóźnienie owulacji lub uniemożliwienie zapłodnienia komórki jajowej. Nie są skuteczne, jeśli doszło już do implantacji zapłodnionej komórki jajowej w ścianie macicy, co oznacza, że nie mają działania poronnego. Są to środki antykoncepcyjne, a nie aborcyjne.
Charakterystyka antykoncepcji awaryjnej
Tabletki „dzień po”:
- Lewonorgestrel: Hormon stosowany w tabletkach „dzień po”. Przykłady to Escapelle i Postinor. Najlepiej działa, gdy jest przyjęty w ciągu 72 godzin po stosunku.
- Octan uliprystalu: Przykładem jest ellaOne. Może być stosowany do 120 godzin (5 dni) po stosunku i jest bardziej skuteczny niż lewonorgestrel w późniejszym okresie.
Wskazania do stosowania
Antykoncepcja awaryjna jest stosowana w następujących sytuacjach:
- Niezabezpieczony stosunek płciowy.
- Pęknięcie lub zsunięcie się prezerwatywy.
- Pominięcie jednej lub więcej tabletek antykoncepcyjnych.
- Błąd w stosowaniu innych metod antykoncepcji (np. zbyt wczesne odklejenie plastra antykoncepcyjnego).
Przeciwwskazania do stosowania
- Ciąża lub podejrzenie ciąży (antykoncepcja awaryjna nie jest skuteczna, jeśli doszło już do implantacji zarodka).
- Alergia na składniki leku.
- W przypadku wkładki wewnątrzmacicznej: infekcje narządów miednicy mniejszej, nieprawidłowości anatomiczne macicy.
Kto może stosować antykoncepcję awaryjną?
Antykoncepcja awaryjna jest odpowiednia dla większości kobiet, niezależnie od ich wieku. Jest dobrym wyborem dla kobiet, które miały niezabezpieczony stosunek lub obawiają się, że ich metoda antykoncepcji zawiodła.
Jak wygląda stosowanie antykoncepcji awaryjnej?
- Lewonorgestrel: Przyjmuje się jedną tabletkę (1,5 mg) jak najszybciej po stosunku, najlepiej w ciągu 72 godzin.
- Octan uliprystalu: Przyjmuje się jedną tabletkę (30 mg) jak najszybciej po stosunku, do 120 godzin.
Potencjalne działania niepożądane tabletki „dzień po”:
- Nudności i wymioty.
- Bóle głowy.
- Zawroty głowy.
- Bóle brzucha.
- Zmiany w cyklu menstruacyjnym (np. wcześniejsze lub późniejsze miesiączki).
Główne zalety antykoncepcji awaryjnej
- Skuteczność: Wysoka skuteczność w zapobieganiu ciąży, jeśli zostanie zastosowana w odpowiednim czasie.
- Dostępność: Tabletki „dzień po” są dostępne bez recepty w wielu krajach. W Polsce od 1 maja 2024 r. funkcjonuje program pilotażu w zakresie usług farmaceuty dotyczących zdrowia reprodukcyjnego. W aptekach, które przystąpiły do programu, farmaceuta – po przeprowadzeniu wywiadu z pacjentką powyżej 15 roku życia – może wystawić jej receptę farmaceutyczną na antykoncepcję awaryjną, która zawiera w swoim składzie octan uliprystalu.
- Szybkość działania: Może być stosowana natychmiast po niezabezpieczonym stosunku.
Główne wady antykoncepcji awaryjnej
- Ograniczony czas stosowania: Skuteczność maleje wraz z upływem czasu od stosunku.
- Brak ochrony przed chorobami przenoszonymi drogą płciową.
- Potencjalne działania niepożądane: Mogą wystąpić skutki uboczne, takie jak nudności, bóle głowy i zmiany w cyklu menstruacyjnym.
- Nie jest to metoda regularnej antykoncepcji: Nie powinna być stosowana jako regularna metoda antykoncepcji.
Skuteczność
- Lewonorgestrel: Skuteczność wynosi około 85% przy zastosowaniu w ciągu 72 godzin po stosunku.
- Octan uliprystalu: Skuteczność wynosi około 98% przy zastosowaniu w ciągu 120 godzin po stosunku.
Orientacyjny koszt stosowania
- Lewonorgestrel: 30-70 PLN za tabletkę.
- Octan uliprystalu: 70-150 PLN za tabletkę.
Podsumowanie
Antykoncepcja awaryjna to skuteczna metoda zapobiegania ciąży w sytuacjach awaryjnych, takich jak niezabezpieczony stosunek lub nieskuteczność zastosowanej metody antykoncepcyjnej. Choć może wiązać się z pewnymi działaniami niepożądanymi, jej zalety, takie jak wysoka skuteczność i dostępność, czynią ją ważnym narzędziem w zapobieganiu niechcianym ciążom. Ważne jest, aby pamiętać, że antykoncepcja awaryjna nie powinna być stosowana jako regularna metoda antykoncepcji i nie chroni przed chorobami przenoszonymi drogą płciową.